 Sady i owoce
Historia roślin owocowych zaczęła się bardzo dawno. Najstarsze resztki jabłek, pozostałe do naszych czasów w zwęglonej formie, odkryto na terenie historycznej Anatolii. Pochodzą one prawdopodobnie sprzed 6500 roku przed naszą erą. Jabłonie, drzewa figowe i oliwne oraz granaty stanowiły w dawnych czasach podstawowy element ówczesnych przestrzeni ogrodowych.
Ceniono je za piękno i zapach kwiatów oraz smak owoców. Nic zatem dziwnego, że w biblijnej historii Adama i Ewy to właśnie jabłko odegrało ważną rolę. W epoce średniowiecza drzewa owocowe sadzono już w postaci geometrycznych układów, zachowując pomiędzy roślinami duże odległości.
Sady miały wówczas charakter użytkowy. Czasami szukano w ich cieniu błogiego odpoczynku, dlatego obok roślin owocowych pojawiały się stopniowo drzewa i krzewy ozdobne oraz elementy architektury ogrodowej. Sady były wówczas częścią ogrodów przyklasztornych oraz wielkich parków łowieckich, należących do władców i bogatych ziemian. Sztuka ogrodowa islamu stawiała z kolei na rekreacyjną funkcję sadów i ogrodów. Tworzyły one otoczone murem miejsca zamknięte, które sprzyjały odpoczynkowi. Renesans zaznaczył się w kompozycji sadu geometryzacją przestrzeni, symetrią i artystycznym porządkiem. Architektura współistniała tu ze sztuką. W XVI wieku nie sadzono już drzew owocowych w miejscach o charakterze rekreacyjnym. Sad został jakby odsunięty od rezydencji i zyskał nowe swoje miejsce - w opłotkach wsi. I tak trwa do dziś.
Drzewa owocowe w Polsce
Tradycja sadzenia drzew owocowych w Polsce zaczęła się w średniowieczu. Najpierw robili to cystersi i benedyktyni w ogrodach przyklasztornych. Następnie szlachetne odmiany drzew owocowych trafiły do ogrodów królewskich, dworskich i ziemiańskich. Na końcu pojawiły się w zagrodach wiejskich. Sady w dawnej Polsce dawały owoce, były miejscem odpoczynku i chroniły od wiatru. Ludzie chcieli mieć je blisko domu, ponieważ dawały poczucie bezpieczeństwa, kojarzyły się też z małżeństwem i płodnością. Wierzono bowiem, że zjedzenie jabłka zapewni rodzinie potomstwo i da zdrowie.
Współcześnie dawne polskie sady kojarzone są z rozłożystymi jabłoniami oraz wielkimi gruszami, łagodnie przycupniętymi za drewnianym płotem. Wysokopienne drzewa, które sadzono w okresie międzywojennymi zostały powoli wyparte przez nowe karłowe odmiany. Zachowały się jeszcze w niektórych wsiach sady pochodzące z lat czterdziestych i pięćdziesiątych ubiegłego wieku. Trochę zapomniane, pełnią dziś ważną rolę w ekosystemach. Zbiorowiska starych drzew owocowych chronią glebę przed erozją wodną i wietrzną. Specyficzne cechy dawnych nasadzeń, a więc duże odległości między pojedynczymi roślinami oraz wysoko wzniesione korony, osłabiają siłę wiatru. W starych, czasami dawno niekoszonych sadach, żyje wiele gatunków zwierząt, głównie owadów i ptaków.
"Owoce w ogrodzie"
Dogodne warunki mają także porosty, pokrywające stare gałęzie i konary. Dawne odmiany drzew owocowych charakteryzują się wysoką odpornością na choroby i szkodniki oraz warunki atmosferyczne. Dzięki temu są źródłem zdrowych owoców. Szkoda więc, że stare drzewa owocowe powoli znikają z naszego krajobrazu, zastępowane tujami i innymi krzewami.
|
|
 |
Uprawa owoców: jakie krzewy i drzewa owocowe wybierać?
Upewnijmy się, że wybieramy odmiany, które poradzą sobie z klimatem naszego ogrodu, wtedy uda się nam uniknąć np. przemarznięcia delikatnego drzewka.
Warunki klimatyczne
Na jakie warunki klimatyczne wystawiony jest nasz ogród? Różne krzewy i drzewa mogą wymagać różnych warunków. Upewnijmy się, że wybieramy odmiany, które poradzą sobie z klimatem naszego ogrodu, wtedy uda się nam uniknąć np. przemarznięcia delikatnego drzewka.
Ile miejsca na drzewo lub krzew owocowy?
Niektóre odmiany drzew i krzewów owocowych będą rosły przez dziesięciolecia, znacznie się przy tym rozrastając. Niektóre z nich będą wysokie i smukłe, inne zaś – niskie i rozłożyste. Powinniśmy wziąć pod uwagę ich rozmiary po osiągnięciu dojrzałości i konsekwencje tego dla ogrodu i domu… Czy będą zacieniać inne drzewa i rośliny? Czy ich korzenie nie wyrządzą szkód w otoczeniu? Pomyślmy również o obfitości owoców i urodzie samych roślin. Niektóre drzewa owocowe są niezwykle piękne – warto się na nie zdecydować nie tylko dla ich owoców, lecz również dla kwiatów. Dobrymi przykładami będą tu jabłoń i morela.
Ile czasu możemy poświęcić na pracę w ogrodzie?
Niektóre odmiany drzew i krzewów owocowych prawie w ogóle nie wymagają pielęgnacji. Tymczasem inne, takie jak jabłoń czy winogrona, będą od nas wymagały stałego doglądania. Pomyślmy o nadchodzącym roku. Zastanówmy się, ile czasu będziemy mogli poświęcić na prace ogrodowe – zwłaszcza jeśli zdecydujemy się na bardziej wymagające odmiany. Zastanówmy się również nad naszymi potrzebami: czy potrzebujemy dużej ilości owoców, czy raczej mniejszej o lepszej jakości? Młodsze drzewa owocowe wydają zwykle większe plony – wymagają jednak znacznie większego zaangażowania pielęgnacyjnego, ponieważ są delikatniejsze. Starsze drzewa owocowe są odporniejsze na czynniki klimatyczne i choroby. Wymagają zatem mniej uwagi, ale jednocześnie rodzą mniej owoców (choć o bogatszym smaku).
Gdzie kupować krzewy i drzewa owocowe?
Drzewa i krzewy owocowe możemy nabyć w centrum ogrodniczym, szkółce, a nawet w niektórych hipermarketach. Warto dokonywać zakupów u wyspecjalizowanych sprzedawców, co daje nam gwarancję, że rośliny przed zakupem były prawidłowo pielęgnowane. W specjalistycznych punktach sprzedaży możemy również liczyć na to, że obsługa pomoże nam w trafnym wyborze. Każda roślina powinna być opatrzona etykietą z informacją o odmianie i pochodzeniu, a także zdjęciem owoców. Upewnijmy się, że roślina lub drzewko jest zdrowe i silne. Drzewa i krzewy owocowe sprzedaje się w donicach, w balotach lub z nagimi korzeniami. Jeśli kupujemy roślinę w donicy, wyjmijmy roślinę – upewnijmy się, że jej korzenie nie są podwinięte na dnie ani nie wypadają z bryły korzeniowej, co może znacznie utrudnić roślinie zakorzenienie się po wysadzeniu do gruntu.
Jeśli decydujemy się na roślinę z nagimi korzeniami, pamiętajmy, że musi zostać wysadzona do gruntu jak najszybciej – najlepiej przed upływem 48 godzin. Sprzedaż drzew i krzewów z nagimi korzeniami polega wyjęciu korzenia rośliny z dotychczasowego podłoża i umieszczeniu go w worku lub siatce. Zaletą zakupu roślin w tej formie jest ich zdolność do natychmiastowego przystosowania się do nowych warunków glebowych. Przed wysadzeniem upewnijmy się, że korzeń jest wilgotny i nie nosi śladów pleśni.
Kiedy sadzić drzewa i krzewy owocowe?
Najlepszym momentem na sadzenie drzew i krzewów owocowych jest okres od później jesieni do wczesnej wiosny, gdy temperatury są niższe. W wyborze odmian najlepiej dostosowanych do lokalnych warunków pomogą nam specjaliści w centrum ogrodniczym.
Gatunki drzew i krzewów owocowych polecane do ogrodów przydomowych
Do nasadzeń w ogrodach przydomowych przystępujemy jesienią lub wiosną, a rośliny w pojemnikach możemy sadzić przez cały okres wegetacyjny. Sadzić możemy różne gatunki w zależności od naszych upodobań i oczekiwań oraz funkcji, jakie spełniać ma nasz ogród przydomowy.
W ogrodach najlepiej sadzić drzewa małe, karłowe, (mają większe wymagania glebowe ze względu na stosunkowo słaby system korzeniowy), szybko wchodzące w owocowanie, odporne na choroby i łatwe w pielęgnacji. Jeżeli chcemy dokonywać nasadzeń na niezbyt dobrych glebach, bezpieczniej jest wybrać drzewa na podkładkach półkarłowych lub silnie rosnących. Jeżeli drzewo ma zacieniać działkę, to możemy posadzić drzewa na najsilniej rosnących podkładkach, a wtedy drzewa zaczną owocować po kilku latach i wyglądać jak w babcinym sadzie.
Wybierając odmiany jabłoni i grusz do nasadzeń powinniśmy się kierować ich odpornością na podstawowe choroby (parch jabłoni i gruszy, mączniak), odpornością na mróz oraz wartością smakową i przerobową owoców. Powinniśmy też zapewnić sobie ciągłość owocowania przez cały sezon, pamiętając, że jeżeli posiadamy kilka drzew tej samej odmiany, to w pewnym okresie będziemy mieć nadmiar owoców, a w innym nie będzie ich wcale. Odmian drzew jest bardzo dużo, o różnej porze dojrzewania, wyglądzie, smaku, odporności na choroby, szkodniki. Sadząc odmiany letnie i jesienne należy pamiętać, że powinniśmy je sadzić na bieżące spożycie, przetwory na zimę i do przechowywania.
Możemy wybierać odmian, począwszy od starych – przypominających nam smaki z dzieciństwa, po nowoczesne - o ciekawych smakach. I tak, np. wśród starych odmian można polecić Oliwkę Żółtą, Antonówkę, Kosztelę, Malinową Oberlandzką, Złotą i Szarą Renetę, a wśród grusz niezawodną Faworytkę i Konferencję. Nowe odmiany jabłoni warte uwagi to, między innymi Julka, Piros, Witos, Sawa, Jester, Paulared, Szampion, Ariwa, Florina, Gold Rush, Free Redstar, Goldstar, Rajka, Rubinola, Topaz, Alwa, Gold Milenium, Lodel, Melfree, Ligolina, itp. W bardzo małych ogrodach można posadzić kolumnowe odmiany jabłoni, które zajmują bardzo mało miejsca, np. Bolero, Boskop Super Tellier, Czerwoniec, Flamenko, Mcintosh Wijcik, Polka itp.
Z nowych odmian grusz można polecić odmiany bardzo wczesne, np. Alfa, Izolda, Radana, a także dojrzewające później – Carola, Concord, Amfora, Eryka, Dawid, Generał Leclerc. Można też posadzić czerwone sporty, np. Red Faworytka, Red Bonkreta Williamsa, Dicolor lub grusze japońskie, wyglądem owoców przypominające nasze dzikie gruszki, lecz od nich dużo większe.
Gatunkiem chętnie sadzonym w ogrodach są śliwy. Produkowane są one na podkładce silnie rosnącej ałyczy oraz słabo rosnącej śliwy Wangenheima, na której drzewa są mniejsze i wcześniej wchodzą w owocowanie, lecz wymagają dobrych gleb. Przy wyborze odmiany należy zwracać uwagę na tolerancję wobec groźnej choroby jaką jest szarka, a także na wzajemne zapylanie – najlepiej sadzić samozapylające. Odmian śliw jest bardzo dużo. Najwcześniejsze dojrzewają pod koniec lipca, a najpóźniejsze w październiku. Wartościowymi odmianami są, np. Herman, Katinka, Opal, Kalipso, Sylwia, Diana, Cacańskie, Renkloda Ulena, Jubileum, różne węgierki, późna Oneida, Vision, Prezenta, Rekord.
Nie mniejszy mamy wybór czereśni. Są wśród nich drzewa tradycyjnie silnie rosnące na podkładce czereśni ptasiej, Colcie i F12, a także karłowe, odpowiednie na dobre gleby, z serii PHL, Giseli czy na wstawkach. Z odmian powinniśmy wybrać odporne na pękanie, gnicie, mróz, raka bakteryjnego i inne choroby. Ważne jest też wzajemne zapylenie się odmian (w ogrodach sprawdzają się odmiany samopłodne). Przy wyborze odmian czereśni należy dodatkowo zwrócić uwagę na ochronę przed szkodnikiem - nasionnicą trześniówką. W kolejności dojrzewania możemy posadzić, np. odmiany: Burlat, Wanda, Vega (żółta), Sznajdera, Celesta, Sumit, Techlovan, Sylwia, Lapins, Karina, Bitnera Czerwona (żółta), Rainier (żółta), Kordia, Regina.
Popularne są też wiśnie, produkowane najczęściej na podkładce antypki i czereśni ptasiej. Ta pierwsza lepiej sobie radzi na glebach lżejszych, przepuszczalnych. Możemy sadzić odmiany: North Star, Pandy 103, Groniasta z Ujfehertoi, Sabina, Wanda, Lucyna (o jasnym miąższu) oraz różne miejscowe sokówki.
Rzadziej uprawianymi gatunkami są morele i brzoskwinie. Drzewa moreli mają wytrzymałość na mróz podobną jak śliwy, lecz ich kwitnienie jest wczesne i narażone na obmarzanie i uszkodzenia zawiązków, przez co plonowanie jest zawodne. Warto je sadzić w osłoniętych miejscach. W rejestrze są odmiany Early Orange, Harcot i późna Somo – samopylna i dość odporna na przymrozki. W sprzedaży można spotkać jeszcze wiele nowych odmian.
W przeciwieństwie do moreli, drzewka brzoskwiń i nektaryn są mniej wytrzymale na niskie temperatury i podczas surowych zim łatwo wymarzają. Jeżeli tylko gałęzie przemarzną, można je wyciąć, a po takim zabiegu szybko odrosną i zaowocują. Często jednak w bezśnieżne zimy przemarzają korzenie, co powoduje zamieranie drzew. Zaletą brzoskwiń jest szybkie wchodzenie w owocowanie. Należy też zwrócić uwagę na ochronę przed chorobą – kędzierzawością liści. Z odporniejszych na mróz odmian przyjęły się Harnaś, Reliance, Redhaven. Dostępne też są inne odmiany, takie jak Royalve, Iskra, Inka, Harrow Beauty, Wacław, Siewka Rakoniewicka, a także można spotkać ciekawą odmianę Saturn o płaskich owocach. Z nektaryn można posadzić np. odmiany Durbin, Harko, Hardired, Harblaze, Redgold, Fantasia.
W ogrodach przydomowych warto też sadzić leszczynę, pigwę o owocach podobnych do gruszki lub jabłka, nieszpułkę, rokitnik, jarzębinę, świdośliwkę, dereń jadalny, czarny bez. Uzupełnieniem w takim ogrodzie będą krzewy owocowe. Do tradycyjnych i najbardziej sprawdzonych należą porzeczki - biała, czerwona i czarna, agrest o białych i czerwonych owocach, porzeczko-agrest, maliny tradycyjne, tzn. owocujące na pędach dwuletnich i coraz bardziej popularne w uprawie maliny, owocujące na jednorocznych pędach jesienią, dzięki czemu nie są atakowane przez szkodnika - kistnika malinowca. Można też uprawiać różne odmiany jeżyny bezkolcowej lub malino-jeżyny.
Ostatnio popularność zyskuje borówka amerykańska. Przy jej uprawie szczególną uwagę należy zwrócić na zakwaszenie gleby i - ze względu na płytki system korzeniowy – na nawodnienie. Bardzo wartościowe, bogate w witaminy i sole mineralne, są owoce jagody kamczackiej, pigwowca, borówki brusznicy, żurawiny.
|
|
"Owoce w ogrodzie"
Wybierając gatunki drzew, krzewów oraz ich ilość do nasadzenia, powinniśmy kierować się wielkością ogrodu, naszymi upodobaniami smakowymi, wielkością zapotrzebowania na owoce, łatwością produkcji, przeznaczeniem i sposobem zagospodarowania owoców, różnorodnością gatunkową, a także walorami zdrowotnymi i dekoracyjnymi.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
|
